KŁECKO - grodzisko "Barbara"

Jakkolwiek Kłecko skromne w historyi...

„Jakkolwiek Kłecko skromne w historyi zajmuje miejsce, przecież przechowały się w niém pamiątki i wspomnienia, które zyskują ciekawość i uwagę, i które niejedną ważniejszą drobnostkę przyniosą w posługę dziejów narodowych”

- tak, w przedmowie do wydanej w 1858 roku książki „Wiadomości historyczne o mieście Kłecku”, pisał jej autor ks. Józef Dydyński - proboszcz kłecki, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, który jako pierwszy zapoczątkował w pełni profesjonalne badania archeologiczne na terenie Kłecka i okolic.

Kłecko położone jest przy szosie z Gniezna do Wągrowca (na historycznym trakcie wiodącym na Pomorze), między Jeziorem Kłeckim a Gorzuchowskim. Na północ od miasta, na wysokości rzeki Mała Wełna, która łączy oba jeziora, znajduje się grodzisko pochodzące z czasów formowania się państwa polskiego. Gród bronił niegdyś dostępu do Gniezna od północy, stanowiąc w okresie państwa wczesnopiastowskiego jeden z kluczowych punktów w systemie obronnym tego terytorium. Położenie między dwoma jeziorami, na podmokłych łąkach, uniemożliwiało przeprawę niechcianym gościom i tworzyło z grodu idealną „fortecę”. Chociaż obecnie grodzisko jest porośnięte krzewami i zniszczone, to nadal dobrze widoczne są pozostałości nasypu wału obronnego.

Do przypadkowego odkrycia drewnianych i kamiennych konstrukcji doszło w tym miejscu w czasie budowy boiska sportowego w 1937 roku. Wstępne badania archeologiczne z ramienia Uniwersytetu Poznańskiego przeprowadził na terenie grodziska Witold Hensel, wówczas młody asystent profesora Józefa Kostrzewskiego. Grodzisko jest kształtu owalnego, o zachowanych wymiarach około 40 x 35 m. Dawny gród obwiedziony był wałem o konstrukcji rusztowej, z budynkiem bramnym. Wewnątrz wzdłuż wałów biegła ulica okrężna, wzdłuż ulic poprzecznych znajdowała się gęsta zabudowa mieszkalna. Od strony południowej do grodu przyległo podgrodzie. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił kolejne prace badawcze, a hitlerowcy dokonali celowej dewastacji obiektu. W 2012 roku wykopaliska podjęło ponowne Muzeum Początków Państwa Polskiego z Gniezna i chociaż na razie trudno powiedzieć coś więcej poza ustaleniami z badań przedwojennych, to jednak - według roboczej hipotezy - przypuszcza się, że natrafiono na wcześniejszą, plemienną fazę grodu, być może z początku X wieku. Prowadzone badania zmierzają do ustalenia czy Kłecko nie odgrywało w państwie Piastów istotniejszej istotnej roli niż dotychczas przypuszczano, tj. czy nie był to gród rangi Grzybowa czy Giecza.

O znaczeniu kłeckiego grodu we wczesnym średniowieczu świadczy fakt posiadania podgrodzia (być może nawet dwóch), a także osad służebnych (Wilkowyja, Świniary, Łagiewniki...). Zapiski kronikarskie wymieniają Kłecko w czołówce najważniejszych miast wschodniej Wielkopolski w XIII wieku. Prawa miejskie nadał Kłecku książę Bolesław Pobożny w 1255 roku; dokument lokacyjny znany jest z kopii pochodzącej z XVI wieku. Po lokacji miasto zaczęło się dynamicznie rozwijać, lecz straciło znaczenie po przesunięciu głównego środka państwowego do Krakowa. W 1331 roku zostało zniszczone przez wojska krzyżackie.

„Podobny los jak za Krzyżaków spotkał Kłecko w 1383 roku, kiedy po śmierci króla Ludwika powstały były, jak wiadomo, w kraju zacięte spory i walki o tron polski. Głównym tych starć teatrem była Wielkopolska [wojna Grzymalitów z Nałęczami]"

- pisał ks. Józef Dydyński. Na terenie zniszczonego grodu powstał w XVII wieku - nieistniejący już dzisiaj - drewniany kościół pw. św. Barbary, od którego pochodzi dzisiejsza nazwa - Grodzisko Barbara.