Czara włocławska i krzyżackie miecze

Muzeum Historii Włocławka jest jednym z oddziałów Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, które szczyci się ponad stuletnią historią; powstało ono w 1909 r. z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Zbiory te, powstałe z umiłowania pamiątek przeszłości, przez ludzi wielkiej pracy i ofiarności mają dziś wielką wartość muzealną i kulturalne znaczenie pierwszorzędnej wagi - czytamy w "Życiu Włocławka" z 1930 r., w artykule z okazji wybudowania nowej siedziby muzeum (dziś jest to Gmach Główny, w którym mieszczą się ekspozycje: "Fajans włocławski" oraz "Galeria portretu polskiego").

W skład Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej wchodzą ponadto cztery oddziały: Zbiory Sztuki, Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie oraz Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce oraz Muzeum Historii Włocławka. Zbiory historyczne, przedstawiające dzieje Włocławka od czasów najdawniejszych - udokumentowanych wykopaliskami archeologicznymi, do wyzwolenia miasta w 1945 r. eksponowane są w dwóch zabytkowych, barokowych kamienicach przy na rogu ul. Szpichlernej i Starego Rynku.

Włocławek należy do najstarszych miast w Polsce. O najdawniejszej historii Włocławka świadczy m.in. wyposażenie zbiorowego grobu skrzynkowego kultury amfor kulistych z ok. 2500-2300 r. p.n.e. W pierwszej połowie XI w. powstał gród obronny, chroniony przez dwie rzeki, fosę i wał drewniano-ziemny - na wystawie można oglądać fragmenty drewna z konstrukcji wału. Prezentowane są też średniowieczne wyroby miejscowego rzemiosła, a uwagę przykuwa tzw. "czara włocławska". Czara ta to jeden z najcenniejszych zachowanych zabytków rzemiosła artystycznego sztuki przedromańskiej związanej z początkiem chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Została ona wyorana z ziemi niedaleko Włocławka, w 1909 r. Czara powstała w I połowie X w., prawdopodobnie w Lotaryngii lub Alemanii. Jest ona wykuta z jednego kawałka srebra i była zapewne kielichem mszalnym. Na powierzchni czary, metodą rytowania, puncowania i niellowania umieszczono sceny przedstawiające historię zapisaną w starotestamentowej Księdze Sędziów (wyzwolenia Izraela z niewoli Madianitów), uzupełnione ornamentami roślinnymi i geometrycznymi. To wyjątkowe znalezisko trafiło do Muzeum Narodowego w Krakowie, a w muzeum we Włocławku znajduje się jego wierna kopia. Wystawiane są także elementy XIV i XV-wiecznego uzbrojenia rycerskiego, do najcenniejszych obiektów należy zaliczyć dwa XIV-wieczne miecze krzyżackie znalezione w powiecie kolskim: jeden w jeziorze Lubotyńskim, drugi w torfie koło Tymienia, oba typu XVIa według typologii Oakeshotta.

W XVI w. rozpoczyna się okres największego rozkwitu Włocławka; był on dużym ośrodkiem handlu zbożem, mieszczanie posiadali własną flotę, a przy porcie istniała królewska komora celna. Kres świetności przyniósł potop szwedzki, a miasto zostało doszczętnie spalone. Z okresu świetności miasta pochodzą meble i wyroby rzemieślnicze (z dużą kolekcją naczyń cynowych), a także miary i wagi stosowane w handlu wiślanym. Zbiory metrologiczne Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej uważane są jako jedna z największych tego typu muzealnych w Polsce. W dziale numizmatycznym znajduje się kolekcja monet polskich, od czasów panowania dynastii Piastów; są też monety obce, którymi w przeszłości posługiwano się na ziemiach polskich: denary krzyżowe, grosze praskie czy monety Zakonu Krzyżackiego.

W holu muzeum znajduje się unikatowe XIX-wieczne malowidło ścienne translokowane z pomieszczeń Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Panorama ukazuje wiele charakterystycznych elementów architektury miejskiej i tętniące życiem nadwiślańskie bulwary.